Publicystyka związkowa

Otwarty Program Klimatyczny PZD w pigułce - 13.06.2022

PZD przygotował szereg programów, które mają na celu wsparcie ROD i działkowców w świadomym i rozsądnym gospodarowaniu zasobami środowiska naturalnego. Jednym z dokumentów o charakterze edukacyjnym jest Otwarty Program Klimatyczny. Dotyczy on m.in. ochrony zasobów wodnych, gospodarki odpadami, czystego powietrza, bioróżnorodności, upraw ekologicznych, odnawialnych źródeł energii i suwerenności żywnościowej. Program jest zbieżny z założeniami konkursu grantowego „Rozwój zielonej infrastruktury poprzez wsparcie ogrodów działkowych” ogłoszonego przez ARiMR.

W społeczeństwie rośnie świadomość, jak ważne dla przyszłości naszej planety jest zahamowanie degradacji środowiska naturalnego. Szczególną rolę mogą odegrać użytkownicy działek w ROD. Ponad 4600 rodzinnych ogrodów działkowych, których łączna powierzchna przekracza 40 tys. ha i milion członków PZD gospodarujących na 900 tys. działek rodzinnych, to ogromna siła. Wsparciem dla działkowców są proekologiczne programy PZD, m.in. Otwarty Program Klimatyczny. Realizując jego założenia możemy mieć realny wpływ na przyszłość środowiska naturalnego i życie kolejnych pokoleń.

Przyjęty w 2020 roku Otwarty Program Klimatyczny PZD obejmuje wszystkie zagadnienia istotne z punktu widzenia zachodzących zmian klimatycznych i środowiskowych. Jego celem jest podnoszenie świadomości ekologicznej wśród działkowców oraz kształtowanie postaw prośrodowiskowych, poprzez promowanie zasad racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych i zachowań chroniących otaczającą nas przyrodę. Warto zauważyć, że Program Klimatyczny Związku jest zbieżny z założeniami projektu „Rozwój zielonej infrastruktury poprzez wsparcie ogrodów działkowych” Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w ramach którego ROD mogą pozyskać unijne środki na proekologiczne inwestycje.

Kształtowanie postaw proekologicznych

Niekorzystne zmiany, jakie zachodzą na naszej planecie - zanieczyszczenie atmosfery, wzrost średniej temperatury Ziemi, wszechobecność plastiku - są konsekwencją działania człowieka. Oznacza to, iż aby naprawić te szkody musimy zmienić swoje zwyczaje. To duża odpowiedzialność, która spoczywa także na działkowcach. Sposób, w jaki gospodarujemy w ROD wpływa nie tylko na nasze życie i zdrowie, ale także na stan środowiska w miastach i gminach, w których ROD funkcjonują. Warto też zauważyć, że zaangażowanie działkowców w działania na rzecz ochrony środowiska, sprzyja wsparciu społeczności lokalnych i samorządów.

Otwarty Program Klimatyczny daje ROD i działkowcom wskazówki, jak postępować w kilku istotnych dla środowiska obszarach: ochrony zasobów wodnych, gospodarki odpadami, troski o czyste powietrze, bioróżnorodności i prowadzenia upraw ekologicznych, wykorzystania odnawialnych źródeł energii, inicjatyw ekologicznych,  i suwerenności żywnościowej. Znalazły się w nim też zalecenia odnośnie edukacji ekologicznej.

Ochrona zasobów wodnych i przeciwdziałanie suszom

Hydrolodzy alarmują, że od połowy lat dziewięćdziesiątych mamy w Polsce permanentną suszę letnią.  Jak działkowcy mogą temu przeciwdziałać? Przede wszystkim poprzez oszczędne gospodarowanie wodą:

• zbieranie deszczówki,
• retencjonowanie wody opadowej  (np. nadmiar wody po ulewie, powinien być odprowadzany do odstojnika na wodę - oczka wodnego lub ogrodu deszczowego, który pochłania i zatrzymuje wodę o blisko 40 proc. bardziej efektywnie niż zwykły trawnik),
• tworzenie systemów nawadniania (np. wykonanie systemu rowków wypełnionych żwirem, do których kierowany jest nadmiar wody)
• oszczędne podlewanie (nigdy w czasie pełnego nasłonecznienia, rzadziej, ale obficie, stosując m.in. nawadnianie kropelkowe),  
• utrzymywanie okrytej ziemi (ściółkowanie gleby).

 Gospodarka odpadami

Przede wszystkim zgodnie z par. 42 Regulaminu ROD, każdy działkowiec jest zobowiązany do posiadania kompostownika i gospodarowania materią organiczną w obiegu zamkniętym. Bioodpady - obierki, skorupki, fusy, liście, drobne gałęzie, trawa, resztki roślinnego jedzenia, popiół drzewny, powinny być przeznaczone na kompost, co ogranicza ilość odpadów. A umiejętne wykorzystanie powstałego kompostu poprawia żyzność gleby i jej zdolność do zatrzymywania wody.

Z kolei rozdrobnione gałęzie mogą stanowić cenny materiał np. do ściółkowania. Dlatego rodzinne ogrody działkowe powinny posiadać sprzęt do rozdrabniana gałęzi. Mogą też w okresie wiosennego i letniego cięcia, podpisać umowę ze specjalistyczną firmą na wykonanie usługi, z której korzystaliby wszyscy działkowcy.

Selektywna zbiórka odpadów, to nie fanaberia, lecz działanie prośrodowiskowe – pozwala wykorzystać wiele z nich ponownie. Dlatego także w ROD trzeba koniecznie przestrzegać jej zasad i wrzucać poszczególne rodzaje odpadów (m.in. papier, szkło, metal, plastik) wyłącznie do przeznaczonych pojemników.

Czyste powietrze

Tereny ogrodów działkowych, jako obszary zieleni miejskiej o dużej różnorodności gatunkowej wpływają korzystnie na mikroklimat. Dzięki nim podnosi się jakość powietrza w mieście. Większość zanieczyszczeń stałych w postaci pyłu zawieszonego zatrzymuje się na liściach, igłach, gałązkach, a następnie w wyniku opadów jest zmywana z części roślin i dostaje się do gleby wraz z opadającymi liśćmi. Według badań liście i igły 100 dorosłych drzew mogą pochłonąć do 460 kg zanieczyszczeń rocznie!  Dlatego wskazane jest – np. w częściach wspólnych ROD -  stosowanie nasadzeń gatunków drzew lub krzewów o największych zdolnościach zatrzymywania pyłów zawieszonych oraz pochłaniania dwutlenku węgla. Należy tylko pamiętać, że zgodnie z par. 54 regulaminu ROD, na terenie ogrodów dopuszcza się sadzenie drzew ozdobnych, pod warunkiem, że będą to gatunki i formy słabo rosnące.

Na jakość powietrza istotny wpływ ma także przestrzeganie znajdującego się w Regulaminie ROD zakazu spalania, które dodatkowo niszczy życie mikrobiologiczne w glebie. Jeszcze bardziej szkodliwe jest spalanie tworzyw sztucznych (m.in. plastikowych butelek). Powstające wówczas dioksyny to jedne z najbardziej toksycznych substancji w przyrodzie. Są przyczyną wielu chorób. Warto też pamiętać, że zadymione ROD, to uciążliwość także dla okolicznych mieszkańców, która psuje wizerunek ogrodów działkowych w  oczach społeczności i władz lokalnych.

Bioróżnorodność i uprawy ekologiczne

Ogrody działkowe to cenne przyrodniczo miejsca wypoczynku dla ludzi i schronienia dla zwierząt. Rośnie w nich wiele gatunków drzew, starych odmian krzewów i roślin kwiatowych. Sprzyja to bogactwu owadów, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Jak użytkownicy ogrodów mogą sprzyjać bioróżnorodności gatunkowej?

Najlepiej zrezygnować ze stosowania chemicznych środków ochrony roślin. Pozostałości pestycydów gromadzą się w żywności, powietrzu, glebie i wodzie. Może to być przyczyną problemów zdrowotnych. Korzystniejsza dla środowiska jest ręczna pielęgnacja grządek, stosowanie kompostu do użyźnienia gleby i ekologicznych metod ochrony przed szkodnikami i chorobami (m.in. wyciągów, gnojówek roślinnych, preparatów ekologicznych). Argumentem za tymi metodami przemawia fakt, że plony wyprodukowane z poszanowaniem środowiska są zdrowsze i lepiej się przechowują.

Bioróżnorodności szczególnie sprzyjają łąki kwietne. Należy je promować, jako alternatywę trawnika, który jest monokulturą o niskiej wartości przyrodniczej. Innymi sposobami na większą bioróżnorodność jest umieszczanie na działkach budek lęgowych, ekohoteli dla owadów zapylających, sterty kamieni, gdzie zamieszkają jeże, czy zakładanie pasiek ogrodowych na terenach ogólnych ROD.

Odnawialne źródła energii

Systemy fotowoltaiczne są jednym ze skutecznych sposobów na zmniejszenie zużycia energii z tradycyjnych źródeł i korzystanie z jej naturalnych źródeł. Przykładowo w ROD np. na dachu domu działkowca można umieścić instalację fotowoltaiczną i pozyskiwać w ten sposób energię ze światła słonecznego. Pozwoli to jednocześnie zaoszczędzić znaczną część kosztów energii. Warto też propagować w ogrodach montaż lamp solarnych oświetlających tereny i aleje ROD lub instalację elektrowni wiatrowej. To kosztowne inwestycje, ale opracowanie dobrych projektów i złożenie wniosków o dotację nie tylko z PZD, ale także z budżetów gminnych i miejskich pozwoli zdobyć środki na ich sfinansowanie.

Inicjatywy ekologiczne

Z efektów realizacji projektów poszerzania zieleni działkowej i uprawy ogrodów o bogatej bioróżnorodności gatunkowej korzystają nie tylko działkowcy. Z jednej strony wpływają one na poprawę zdrowia i kondycji fizycznej użytkowników działek, z drugiej - pozytywnie oddziałują na otaczające środowisko na poprawę jakości życia mieszkańców miast. Nawet bierny kontakt z roślinnością korzystnie wpływa na samopoczucie, uwalnia od napięcia i zmęczenia, poprawia koncentrację i pamięć. O znaczeniu przyrody w życiu człowieka świadczą efekty hortiterapii, która  wspomaga tradycyjne leczenie.

Korzystaniu społeczności lokalnych z dobrodziejstw, jakie niesie otaczająca przyroda i pokazywaniu roli ROD w miastach sprzyjają działania na rzecz integracji społecznej:

• propagowanie pasji ogrodniczej wśród dzieci i młodzieży,
• organizacja zajęć aktywizujących seniorów,
• promocja ogrodnictwa działkowego wśród lokalnej społeczności,
• nieodpłatne udostępnianie działek dla placówek opieki nad osobami wykluczonymi społecznie, przebywającymi w szpitalach zdrowia psychicznego, domach samotnej matki.

Suwerenność żywnościowa. Promowanie lokalnej produkcji żywności

Modyfikowana żywność, konserwanty i opryski są przyczyną wielu chorób, krótszego życia oraz nadpobudliwości i otyłości młodego pokolenia.  Rolnictwo przemysłowe i transport żywności na duże odległości zwiększają emisję gazów cieplarnianych. Dlatego tak ważna dla klimatu i naszego zdrowia jest lokalna produkcja żywności, w tym uprawa warzyw na własny użytek przez działkowców. 

Co pomaga dotrzeć do lokalnych społeczności i samych działkowców z tym przekazem? Skuteczne są m.in.:

• szkolenia dla nowych i przyszłych działkowców,
• organizowanie w ramach lokalnych wydarzeń kulturalnych wystaw prezentujących żywność pozyskiwaną na działkach,
• dzielenie się produktami z działki z lokalną społecznością oraz przekazywanie produktów na cele charytatywne,
• warsztaty kulinarne dla dzieci i seniorów, promujące uprawę warzyw, roślin przyprawowych i zielarskich oraz owoców na działkach,
• organizowanie w ogrodach działkowych wymiany sadzonek.

Takie działania uświadamiają rolę ogrodów działkowych w miastach i sprzyjają zdobycia poparcia dla powiększenia powierzchni istniejących ogrodów lub utworzenia nowych.

Działania edukacyjne

Jednym z zaleceń Otwartego Programu Klimatycznego jest włączenie się w kształtowanie postaw ekologicznych – zarówno wśród działkowców, jak społeczeństwa - wszystkich struktur Związku.

Ważne jest ciągłe przypominanie, że rodzinne ogrody działkowe tworzą strefy zieleni miejskiej, które mogą wywierać wpływ na warunki mikroklimatyczne. A działania zaproponowane w programie wyznaczają dobry kierunek zmian w kwestii zapobiegania degradacji środowiska naturalnego, ochronie klimatu, a w efekcie poprawie jakości życia w polskich miastach.

Otwarty Program Klimatyczny PZD

Lidia Sosnowska

Powrót