Publicystyka związkowa

Aspekty ekonomiczne gospodarowania ROD - 16.05.2014

 

ASPEKTY  EKONOMICZNE GOSPODAROWANIA ROD

    

Zanim przedstawię Państwu aspekty ekonomiczne gospodarowania Rodzinnych Ogrodów Działkowych  uzasadniając zarazem cel i konieczność istnienia ogrodów w Polsce, zacytuję początkowy akapit  ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych :

„Doceniając pozytywną rolę ogrodnictwa działkowego, będącego dziedziną życia społecznego, przyczyniającą się do zaspakajania socjalnych, wypoczynkowych i rekreacyjnych potrzeb społeczeństwa, a zwłaszcza rodzin z dziećmi, emerytów, rencistów i niepełnosprawnych, poprzez kształtowanie warunków dla prowadzenia aktywnego i zdrowego trybu życia oraz ochrony środowiska i przyrody, uznaje się za konieczne zapewnienie dalszego istnienia i rozwoju rodzinnych ogrodów działkowych, jako stałych elementów infrastruktury gmin, które powinny być uwzględniane w procesie ich rozwoju dla dobra obecnego i przyszłych pokoleń.”

Aspekty ekonomiczne omówię na bazie posiadanych informacji Polskiego Związku Działkowców publikacji Urzędu  Miasta Krakowa, oraz na podstawie praktyki funkcjonowania dużego ogrodu działkowego „Płaszów” , którego jestem prezesem.

 

I. Informacja o historii i organizacji ogrodów działkowych w Polsce i w Krakowie.

Ogrody działkowe w Polsce powstały w XIX wieku:  w  roku 1897 z inicjatywy lekarza Jana Jalkowskiego powstał pierwszy ogród działkowy w Grudziądzu, nazywany „Kąpiele Słoneczne”, drugim zaś ogrodem działkowym w Polsce był ogród „Swoboda” w Bydgoszczy, założony w 1903 roku. W roku 1918 na ziemiach polskich istniało 18 ogrodów na powierzchni  ok. 70 ha.  Pod koniec II Rzeczypospolitej ilość tych ogrodów wzrosła do  606, na powierzchni ponad 6 tys ha; działkowcy zrzeszali się w lokalnych towarzystwach i związkach, które doprowadziły do zorganizowania ogólnokrajowego Związku Towarzystw. Powołany przez Związek Komitet Organizacyjny w 1927 roku zwołał w Poznaniu Zjazd przedstawicieli towarzystw, miast i osób zainteresowanych rozwojem ogrodów działkowych. Zjazd powołał Komitet Wykonawczy, który przekształcił się w tym samym roku w Zarząd Związku Ogrodów Działkowych, który przyjął nazwę Związku Ogrodów i Osiedli Działkowych RP.

W Krakowie najstarsze Ogrody to : ROD Dębniki powstały w 1933, ROD Grzegórzki powstały w 1933, ROD Płaszów  istniejący od 1935 roku oraz ROD Lewiński założony w 1939 roku.Dalszy rozwój ogrodów i organizacji związkowych przerwał wybuch II wojny światowej. Po jej zakończeniu, w 1945 roku ,zaczęto reaktywować działalność w istniejących ogrodach i zakładać nowe. Przeznaczano na ten cel grunty położone na obrzeżach miast o niższej wartości: starorzecza, nieużytki,  tereny po śmietniskach ; grunty te wymagały dużego nakładu pracy własnej przyszłych użytkowników. Równocześnie  Gminy przekazywały dotacje finansowe na zagospodarowanie ogrodów i świadczyły pomoc w różnej formie. W roku 1945 powołana została Komisja organizacyjna Centralnego Związku i Osiedli Działkowych, a w 1946 roku odbył się Zjazd Delegatów Okręgowych Związków, który powołał Tymczasowy Zarząd Centralny z siedzibą w Łodzi. Dekret rządowy z dnia 29 czerwca 1946 roku podniósł ogrody działkowe do rangi urządzeń użyteczności publicznej i dał im podstawy prawne do dalszego rozwoju. W 1949 roku Sejm podjął ustawę, na mocy której ruch ogrodnictwa działkowego został oddany pod zarząd związków zawodowych (CRZZ).

Od 1957 roku rozpoczęły się starania działkowców, o przywrócenie ogrodom działkowym samorządności. W ramach związków zawodowych zaczęły powstawać Wojewódzkie Zarządy Pracowniczych Ogrodów Działkowych, co doprowadziło do powołania w grudniu 1957roku Krajowej Rady Pracowniczych Ogrodów Działkowych, jako organizacji samorządnej. I tak pozostało do 1981 roku, kiedy Sejm podjął nową Ustawę o ogrodach działkowych, na mocy której powołany został Polski Związek Działkowców jako organizacja samodzielna, z własnym statutem. Od  1989 r., działki pracownicze stały się przedmiotem zainteresowania partii politycznych; przygotowano wiele projektów ustaw o zmianie ustawy "O Pracowniczych Ogrodach Działkowych", od likwidacji do uwłaszczenia działkowców. Jednak pomimo takich działań i mamienia działkowców różnymi obietnicami działkowcy stali murem w obronie swoich praw i swojego związku. Dzięki jedności członków PZD ogrody przetrwały i 8 lipca 2005 r. uchwalono ustawę "O Rodzinnych Ogrodach Działkowych", w której działkowcy zachowali większość swoich przywilejów. Niestety niedługo działkowcy mogli w spokoju uprawiać swoje działki, ustawa ta bowiem została zaskarżona do trybunału konstytucyjnego, który orzekł niekonstytucyjność części ustawy.

Tylko dzięki  niesamowitej mobilizacji wszystkich zrzeszonych w PZD działkowców i wyjątkowemu zaangażowaniu wybranych przez nas władz , udało się doprowadzić do uchwalenia ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych , zgodnie z którą funkcjonują dzisiaj ogrody działkowe. Po raz kolejny w historii ruchu polskiego ogrodnictwa działkowego przekonaliśmy się, że tylko w jedności jest największa siła.

2. Cel powstawania ogrodów działkowych

Ogrody powstawały od samego początku dla zaspokojenia potrzeb społecznych i ekonomicznych, a potrzeby te nie uległy do dziś zmianie. W przedwojennym Krakowie ogrody przeznaczone były w pierwszym rzędzie dla bezrobotnych i wspomagane finansowo przez Fundusz Pracy. W latach powojennych dla kilku milionów działkowiczów i ich rodzin mieszkających w blokach, działka była jedyną szansą cieszenia się własnym ogródkiem, jako że inne możliwości z przyczyn finansowych były niewielkie. Dla wielu osób uprawa jarzyn i owoców we własnym ogródku uzupełniała i dalej uzupełnia skromny budżet domowy. Zapotrzebowanie na tereny zielone w miastach stało się coraz bardziej istotne przy powstawaniu dziesiątek osiedli i blokowisk. Powstające w miastach ogrody działkowe uzupełniały brak terenów rekreacyjno-wypoczynkowych, poprawiały przepływ powietrza, , dostarczały tlen i wpływały korzystnie na zmniejszenie zanieczyszczeń w powietrzu. Zakładane kolejno ogrody początkowo zlokalizowane były na przedmieściach i w dzielnicach peryferyjnych, w miarę rozrastania się miast znalazły się niejednokrotnie w centralnych miejscach dzielnic, bardzo atrakcyjnych dla inwestorów. Taka lokalizacja ogrodów jest bardzo korzystna dla mieszkańców miasta, posiadają bowiem oazy zieleni w pobliżu miejsca zamieszkania, często ogród działkowy oddziela kolejne bloki na osiedlach i zabezpiecza jedyną zieleń dla mieszkańców. Niestety jest to też smakowity kąsek dla deweloperów, którzy budują domy tuz przy granicach ogrodów.
Bardzo ważnym działaniem dla dalszego istnienia Ogrodów działkowych w miastach jest rozpowszechnianie informacji o ogromnej roli, jaka pełnią dzisiaj ogrody, czego wyrazem jest miedzy innymi obecna Konferencja.

Cele istnienia ogrodów działkowych, które nie straciły na aktualności to :

• zaspokajanie wypoczynkowych i rekreacyjnych potrzeb społeczeństwa
• poprawa warunków socjalnych poprzez umożliwianie prowadzenia upraw ogrodniczych
• integracja wielopokoleniowej rodziny,
• wychowanie dzieci i młodzieży w zdrowych warunkach
• umożliwienie dzieciom i młodzieży letniego wypoczynku- często jedyna forma wakacji,
• Zapewnienie seniorom godnego miejsca wypoczynku w pobliżu miejsca zamieszkania,
• zachowanie aktywności i zdrowia emerytów i rencistów
• ochrona środowiska i przyrody
• oddziaływanie na poprawę warunków ekologicznych w miastach
• kształtowanie zdrowego otoczenia człowieka
• udostępnianie terenów zielonych dla społeczności lokalnych.
• nawiązywanie kontaktów i więzi pomiędzy mieszkańcami preferującymi czynny wypoczynek  w ogrodach działkowych
• umożliwienie rehabilitacji osobom niepełnosprawnym poprzez kontakt z przyrodą.

 

3. Ekologiczne walory ogrodów działkowych

Każdy ogród działkowy to enklawa wspaniałej zieleni, tak potrzebnej nam w miastach. Szczególnie w Krakowie, gdzie zalegający smog pogarsza warunki życia, powinniśmy walczyć o każdy krzew i drzewo. Drzewa bowiem oczyszczają powietrze przez wychwytywanie pyłów, metali ciężkich, kurzu, a także pochłanianie trujących gazów; można określić, że  są naturalnymi fabrykami oczyszczającymi powietrze. Normy światowej organizacji Zdrowia stanowią, że minimalna powierzchnia terenów zielonych na jednego mieszkańca powinna wynosić 50 m2, czyli w Krakowie powinno być 5000 hektarów, a jest znacznie mniej – około połowa.

Tereny zielone mogą absorbować znaczne ilości ciepła, a więc chronią przed przegrzaniem, równocześnie łagodząc spadki temperatury.

Drzewa i krzewy pobierają z powietrza dwutlenek węgla, a oddają niezbędny do życia dla człowieka tlen. Można zatem określić miejskie ogrody działkowe jako fabryki tlenu dla mieszkańców. Warto wiedzieć, że jedno 10 metrowe drzewo w skali roku wydziela w procesie  fotosyntezy 114 kg tlenu(człowiek zużywa w tym czasie 176 kg). Opierając się na badaniach naukowych można również stwierdzić, że z 1 m2 powierzchni liści drzew i krzewów w ciągu okresu wegetacyjnego do atmosfery wydzielane jest od 0,5 do 1 litra czystego tlenu.

Drzewa i krzewy w ogrodach między innymi  sprawują funkcję regulatora gospodarki wodnej poprzez właściwość i zdolność wychwytywania za pomocą liści, igieł i gałązek wilgoci atmosferycznej z powietrza: skroplona na powierzchni drzew wilgoć spływa do gleby. Sprawują także funkcję ochronną przed zanieczyszczeniami zawartymi w powietrzu- wyłapują bowiem swoja powierzchnią pyły i inne szkodliwe substancje.

Ogrody działkowe to tereny nie tylko dające korzyści w postaci zieleni oczyszczającej powietrze, produkującej tlen, wspierającej gospodarkę wodną, ale także są to unikalne ekosystemy.  Różnorodność nasadzeń na działkach ogrodowych wpływa na zalęganie się ptaków, drobnych ssaków i dobroczynnych owadów. We wszystkich ogrodach działkowych można spotkać niezwykle cenne gatunki zarówno roślin, jak i zwierząt. Działkowcy z pietyzmem pielęgnują zdobyte rzadkie odmiany roślin dzieląc się z sąsiadami sadzonkami bądź rozsadami. W przedwojennych ogrodach starodrzew cieszy oczy działkowców i okolicznych mieszkańców : ogromne drzewa rosnące w bezpośrednim sąsiedztwie osiedli są dziś rzadkością.

Nie sposób nie docenić obecności w ogrodach działkowych wielu gatunków zwierząt, których nie można spotkać na terenie miejskich zieleńców : począwszy od pszczół, których pasieki znajdują się w niektórych ogrodach, poprzez zaskrońce, nietoperze, dzikie ptactwo czy sympatyczne jeże, tuptające po działkowych alejkach. Obszar zadrzewiony zapewnia faunie pożywienie i schronienie często jako jedyna ostoja dla niektórych gatunków. . Bardzo ważne jest  umożliwienie całym rodzinom bezpośredniego kontaktu ze zwierzętami, których nie spotkają gdzie indziej, możliwość obserwacji ich zachowań, sposobu odżywiania się  czy roli, jaka pełnią w ekosystemie.

W przypadku likwidacji ogrodów te zwierzęta po prostu znikną, a większość z nich jest bardzo pożyteczna niszcząc myszy, czy komary. Dla porównania w miejskich parkach można się najwyżej spotkać z wiewiórkami  czy stadem gołębi, które nie są najbardziej pożądanym ptaszkiem w Krakowie, a ich odchody zaszpecają parki, strychy i wiele miejsc publicznych.

 

4. Koszty utrzymania zieleni w mieście na przykładzie Krakowa

W Krakowie funkcję zarządcy zieleni pełni ZIKiT, będący miejską jednostką budżetową ; zajmuje się utrzymaniem zieleni, które obejmuje zieleń wysoką (drzewa, krzewy) oraz niską na terenach Gminy Miejskiej Kraków. Zarząd Infrastruktury Komunalnej i Transportu w Krakowie utrzymuje powierzchnię 1164 ha terenów zieleni urządzonej, co stanowi: 42 parki (w tym 12 zabytkowych) o pow. 394 ha; 334 zieleńce o pow. 238 ha; 810 pasów drogowych o pow. 532 ha; około 200 ha zieleni nieurządzonej pozostającej w utrzymaniu interwencyjnym.

ZIKiT na utrzymanie zieleni przeznacza 16 mln zł w roku 2014, to o 4 mln zł więcej niż w roku poprzednim. 

Pielęgnacja zieleni niskiej obejmuje :

• estetyczny wygląd terenu zgodny z zasadami przepisów porządkowych i sanitarnych;
• bezpieczny stan ciągów pieszych podczas występowania warunków zimowych;
• prawidłowy stan zieleni zgodny z zasadami sztuki ogrodniczej oraz wynikający z warunków agrotechnicznych i pogodowych;
• należyty stan urządzeń małej architektury umożliwiający ich bezpieczne użytkowanie
  Utrzymanie zieleni wysokiej obejmuje:
• wycinanie drzew,
• zabiegi pielęgnacyjne
• wykonywanie nasadzeń wraz z ich pielęgnacją.

Wg informacji ZIKiTu w Krakowie sadzone jest na terenach gminnych  średnio 2500 drzew rocznie oraz  12000-15000 krzewów, natomiast ubywa rocznie 3000 drzew i 3000 krzewów.

Dla porównania  86 grodów działkowych w Krakowie zajmuje powierzchnię około 400 ha, jest to powierzchnia porównywalna do powierzchni wszystkich parków w Krakowie. Ogrody działkowe są terenami otwartymi dla mieszkańców, a więc spełniają rolę rekreacyjną podobnie jak parki i skwery. Całkowity koszt utrzymania terenów ogrodów spoczywa tylko i wyłącznie na działkowcach. Wszystkie aspekty pielęgnacji zieleni zarówno niskiej jak i wysokiej są przez działkowiczów realizowane w znacznie większym zakresie niż na terenach zarządzanych przez ZIKIT, prace pielęgnacyjne prowadzone są  w sposób ciągły, nasadzenia uzupełniane na bieżąco, a pielęgnacja zieleni stanowi dla użytkowników hobby, a nie obowiązek. Drzewa sadzone są w ilości przewyższającej ubytki, obserwuje się bowiem zmniejszenie powierzchni działek przeznaczonych pod uprawy z równoczesnym wydzieleniem części rekreacyjnej , obsadzonej krzewami ozdobnymi i drzewami; szacunkowa ilość sadzonych rocznie na działkach drzew i krzewów przewyższa nasadzenia wykonywane  przez miejską jednostką budżetową .

Biorąc pod uwagę wydatkowane przez Gminę Kraków środki i ponoszone koszty na poszczególne rodzaje terenów należy stwierdzić, że największe środki przeznaczone są na utrzymanie parków. Porównując zatem powierzchnię parków z powierzchnią Ogrodów działkowych w Krakowie można szacunkowo określić, że miasto oszczędza blisko 8 milionów rocznie.

5. Finansowanie działalności Ogrodu działkowego

Całość kosztów funkcjonowania i działalności ogrodów działkowych spoczywa na samych działkowcach przy wsparciu Polskiego Związku Działkowców. Poszczególne ogrody nie otrzymują ze strony Gminy dofinansowania, ani dotacji na prowadzone prace inwestycyjne, czy remontowe. Rodzinne Ogrody Działkowe  posiadają bardzo dobrą strukturę organizacyjną oraz przepisy regulujące działalność finansowa w obrębie każdego ogrodu. Zawdzięczmy to dopracowaniu i ujednoliceniu przepisów przez Polski Związek Działkowców. Podstawę funkcjonowania  wszystkich ogrodów  stanowią środki pieniężne pochodzące ze składek członkowskich, wpisowego, opłat na rzecz ROD, darowizn  i innych źródeł. Koszty utrzymania ogrodu to : opłaty za wywóz nieczystości, koszty związane z utrzymaniem wspólnych terenów/koszenie, pielęgnacja zieleni, utwardzanie alejek/ogrzewaniem biura i magazynu, w przypadku większych ogrodów koszty zatrudniania dozorcy, czy elektryka.  W każdym ogrodzie tworzony jest fundusz rozwoju. Fundusz ROD przeznaczony jest na finansowanie remontów, modernizację i budowę budynków, budowli oraz infrastruktury służącej do wspólnego użytkowania przez użytkowników działek.

Fundusz rozwoju tworzony jest z wpłat własnych działkowców, dochodów z majątku PZD oraz dotacji z Polskiego związku Działkowców.

 5. Funkcjonowanie ROD Płaszów

Ogród Płaszów założony został w 1935 roku- w przyszłym roku będzie obchodził swoje 80 lecie. Obecny obszar ogrodu obejmuje około20 hektarów, na których znajdują się 463 działki. Ogród prowadzony jest podobnie jak prawie wszystkie ogrody w Małopolsce przez stowarzyszenie  Polski Związek Działkowców. Większość powierzchni ogrodu /około 12 hektarów /usytuowana jest na starym korycie Wisły na terenie depresyjnym. Od strony południowo-wschodniej przy samej granicy ogrodu usytuowane są bloki mieszkalne. Od strony północno-zachodniej w bliskim sąsiedztwie jest rzeka Wisła, całość terenu przecięta jest 3 dużymi ulicami : Nowohucką, Stoczniowców i Saską. Pomimo takiej lokalizacji ogród cieszy się dużym zainteresowaniem- nie mamy żadnej opuszczonej działki. Mieszkańcy sąsiednich okolic w większości darzą nas sympatią i popierają istnienie ogrodu, chociaż są też wyjątki i niektórzy w marzeniach widzieliby na miejscu ogrodu następne bloki  i miejsca parkingowe.

Ogród jest od lat terenem otwartym, bramy zamykane są jedynie na noc. Posiadamy duży zieleniec obsadzony starodrzewem- imponujące prawie 80 letnie lipy, brzozy jodły czy modrzewie. Na placu tym znajduje się szereg ławek w idealnym stanie i utworzone jest zielone boisko z bramkami do piłki nożnej dla dzieci. W przyszłym roku zamierzamy utworzyć mały ogródek jordanowski dla najmłodszych. Nie zawsze jednak na ogrodzie bywa tak pogodnie:  z uwagi na depresyjne położenie ogrodu  przy dużych opadach działki narażone są na podtapianie. W roku 2010 w pierwszej połowie maja na wskutek opadów znaczna część ogrodu była podmoknięta, woda stała w każdym zagłębieniu na działkach. 20 maja nastąpiło przerwanie wału na Wiśle i znaczna część ogrodu znalazła się pod wodą. Miejscami poziom wody sięgał do dachów altan. Zniszczeniu uległo wyposażenie większości działek w naszym Ogrodzie, siec elektryczna, rozdzielnie, ogrodzenia,  alejki i parkingi. Pomimo że gromadzenie się wody w niecce terenu ogrodu  ocaliło całą okolicę przed zalaniem / osiedla domów jednorodzinnych, piwnice bloków, stację benzynową, teren chłodni/ do odbudowy infrastruktury nie otrzymaliśmy pomocy Gminy i mogliśmy liczyć tylko na swój związek- otrzymaliśmy dotację.

Dzisiaj ogród całkowicie się odbudował, po powodzi nie zostało śladu. Dodatkowym zaś argumentem dla istnienia ogrodów jest możliwość ochrony przed powodzią okolicznych mieszkańców.

 

6. Podsumowanie

Tradycja ogrodów działkowych jest w Polsce bardzo długa; historia zatem nas uczy, że są one ogromnie potrzebne społeczeństwu. Zwłaszcza dzisiaj, kiedy powstało zagrożenie braku zrównoważonego rozwoju obszaru miast:  szczególnie w zakresie niedoboru terenów zielonych w pobliżu budynków mieszkalnych, pogorszenia się jakości środowiska naturalnego, niedostatek terenów wypoczynkowych i  rekreacyjnych do aktywnego wypoczynku . Ponadto nie sposób zapomnieć o konieczności zapewnienia w dobie kryzysu ekonomicznego źródła tanich owoców i warzyw dla rodzin niezamożnych oraz czasem jedynego możliwego miejsca wypoczynku dla dzieci z biedniejszych rodzin i seniorów, którzy na działkach spędzają całe wakacje. Konsekwentna obrona w ogrodach działkowych bogatego siedliska flory i fauny niespotykanej w innych miejscach, jest naszym obowiązkiem i chyba nie muszę do tego Państwa przekonywać. Mam nadzieję, że ogrody działkowe pozostaną na zawsze w miastach jako integralny element systemu zieleni.

 

Literatura :

Przepisy i materiały PZD

Referat Prof. Stanisława Skrzypka

Strona PZD O.Z. w Bydgoszczy

Kronika ROD Płaszów

Magiczny Kraków Komunikat
Strona ZIKIT Utrzymanie zieleni

                                                                                                                             Marzena Smęder

Prezes ROD „Płaszów”

w Krakowie

 

Powrót