Rodzina
Zdrowie
Ekologia
Edukacja
Wypoczynek

Szukaj

Społeczna funkcja ogrodów działkowych - 25.03.2015

Raport "Towards an urban agenda in European Union", w którym stwierdza się, że miasta powinny zapewniać swoim mieszkańcom wszelkie elementy potrzebne do życia (praca, wypoczynek, rekreacja). Zmiany w planowaniu przestrzennym powinny uwzględniać rozwój zrównoważony miast, większą różnorodność, tak aby mieszkańcy czuli, że mogą zaspakajać w nich wszelkie potrzeby. Rozwój zrównoważony jest czynnikiem determinującym jakość życia w mieście. Zielona Karta Miast z roku 1990, oraz Raport Miast Zrównoważonych z 1996 roku, wskazują na zintegrowane podejście do problemów miejskich uwzględniających aspekty społeczne, ekonomiczne oraz ekologiczne.

Parki i ogrody szczególnie w XIX w. pełniły rolę ognisk kultury, to w nich koncentrowało się życie kulturalne. Przykładem może być choćby słynny Hyde Park w Londynie, gdzie do dzisiaj, w nieco już parodystycznej formie, odbywają się różnego rodzaju wystąpienia publiczne.

W Polsce funkcje społeczne parków pokazał również dr Henryk Jordan, który zapoczątkował  idee tworzenia ogródków jordanowskich, w których młodzież mogła uprawiać ćwiczenia sportowe. Jordan starał się połączyć funkcje rekreacyjne z funkcjami wychowania obywatelskiego (w parku umieścił 45 popiersi słynnych Polaków, naukowców, pisarzy i bohaterów narodowych)..

Rodzinne ogrody działkowe (ROD) to nieodłączny element krajobrazu wielu dużych miast. Poza niewątpliwym pięknem i oazą spokoju, z którymi się kojarzą, stanowią temat wielu dyskusji i sporów, wywołujących sporo emocji.          

Liczne debaty dotyczące przyszłości ROD-ów koncentrują się głównie na zagadnieniach związanych z prawem własności gruntów, możliwością wywłaszczenia, odszkodowania za działkę oraz wysokości opłat dzierżawy. Tereny ROD-ów, które niejednokrotnie znajdują się wewnątrz dużych aglomeracji miejskich stanowią atrakcyjny obszar dla inwestorów, ale jednocześnie umożliwiają wypoczynek wielu ludziom, i to bez konieczności dalekich podróży poza miasto.

FUNKCJE OGRODU

ROD-y pełnią różnorodne funkcje, m.in.  rekreacyjną (miejsce odpoczynku), społeczną (teren spotkań), edukacyjną (obszar poznawania roślin i zwierząt oraz podstaw ogrodnictwa i sadownictwa, a także w mniejszym stopniu pszczelarstwa), ekonomiczną (wartość uzyskanych plonów oraz wypoczynek bez kosztownych wyjazdów), estetyczną (możliwość realizacji potrzeb związanych z pięknem krajobrazu). Ponadto odgrywają inne ważne role, np. ekologiczną (ochrona bioróżnorodności w dużych aglomeracjach oraz wpływ na mikroklimat) oraz izolacyjną (obszary te niejednokrotnie stanowiącą bariery pomiędzy dużymi osiedlami).

Funkcja ekonomiczna

Ogrody działkowe w nieodległej jeszcze przeszłości traktowano głównie jako możliwość zaoszczędzenia środków z  domowego budżetu dzięki uprawie roślin użytkowych. W efekcie znaczna część powierzchni działki przeznaczona była pod drzewa i krzewy owocowe oraz byliny i jednoroczne rośliny użytkowe. Altanki posiadały niewielkie rozmiary, a ich funkcja najczęściej ograniczała się do roli komórki na narzędzia ogrodnicze. Obecnie, przy dużej podaży różnorodnych produktów spożywczych, w tym również takich, które mają w nazwie „ekologiczny”, znaczna część użytkowników ogródków działkowych nie odczuwa potrzeby prowadzenia upraw. Zatem ten stan rzeczy wynika prawdopodobnie z większej zamożności społeczeństwa. Jednak przyczyny mogą być bardziej złożone, a mianowicie: nieumiejętność prowadzenia upraw, niska atrakcyjność pracy fizycznej w ogródku w porównaniu z siłownią, spa, klubami fitness lub wręcz niechęć do wysiłku fizycznego, brak gospodarności – nawet przy niedostatkach finansowych nie stwierdza się potrzeby uprawiania np. warzyw we własnym ogródku.

Funkcja rekreacyjna

W okresie powstawania ROD-ów, gdy głównym celem ich istnienia było pozyskiwanie warzyw i owoców, co wiązało się z prowadzeniem intensywnych oraz czasochłonnych upraw, rekreację stanowił aktywny wypoczynek związany z dużym nakładem pracy fizycznej przy pielęgnacji ogródka. Obecnie w wielu przypadkach, gdy zrezygnowano z wszelkiego rodzaju upraw roślin użytkowych, rekreacja to bierny wypoczynek związany z grillowaniem i plażowaniem. Na wielu działkach jedyną formą aktywności fizycznej ich użytkowników jest pielęgnacja trawników za pomocą kosiarek elektrycznych. To wszystko ma niewątpliwy wpływ na styl życia właścicieli działek. W przeszłości większość  użytkowników  stanowiła napływowa ludność wiejska, która przenosiła się do miast w poszukiwaniu pracy. Dla tej grupy społeczeństwa potrzeba uprawy ziemi oraz umiejętność gospodarowania była oczywistością.

Funkcja estetyczna

W początkowym okresie funkcjonowania ogrodów działkowych estetyka wiązała się głównie z roślinami ozdobnymi – jednorocznymi lub wieloletnimi, takimi jak róże, uzupełniające alejki okalające grządki z uprawami oraz drzewa i krzewy owocowe. Trawniki stanowiły rzadkość i najczęściej zajmowały niewielki obszar lub w ogóle ich nie było. Obecnie rozwija się moda na rozległe, wypielęgnowane trawniki. Liczne nasadzenia to tanie w zakupie i niezwykle proste w pielęgnacji tuje. Ponadto często można zaobserwować takie rośliny jak świerki, jałowce oraz różne liściaste krzewy ozdobne bez wartości użytkowej. Uzupełnienie kompozycji stanowią wysypane żwirem alejki, oczka wodne, różne figury ogrodowe, taczki, doniczki z kwiatami, pergole i coraz większe altany ogrodowe. Oba opisane przykłady kształtują obraz współczesnych działek, na których coraz częściej znaczenie upraw jest marginalizowane.

Funkcja ekologiczna

Zieleń w mieście spełnia wiele funkcji. Jedną z podstawowych jest produkcja tlenu i usuwanie dwutlenku węgla z otoczenia. Przeciętnie jedno drzewo produkuje w ciągu doby tlen, który wystarcza dla kilku osób. Jedno duże drzewo potrafi przetworzyć tyle samo dwutlenku węgla, ile emitują dwa domy jednorodzinne. Należy jednak zauważyć, że ze względu na zanieczyszczenie powietrza produkcja tlenu na terenach bardzo zurbanizowanych może spaść nawet o 90% [8]. Zieleń miejska absorbuje zanieczyszczenia powietrza, a także nieprzyjemne aromaty zastępując je przyjemnym zapachem. Ponadto pasy tzw. zieleni izolacyjnej, poza ograniczeniem zanieczyszczeń, zmniejszają również poziom hałasu w mieście.

W latach 60. i 70. w ogrodach nasadzenia wykonywano w znacznej mierze w oparciu o stare odmiany wysokopiennych drzew i krzewów owocowych, których obecnie prawie nie spotyka się w obrocie handlowym. Z czasem z powodu wieku drzew, a częściej wskutek mody, zamieniano na niektórych działkach drzewa i krzewy na rozległe trawniki obsadzone głównie tujami, świerkami i krzewami ozdobnymi, nieposiadającymi wartości użytkowej, niejednokrotnie trującymi. Na przestrzeni blisko 50 lat istnienia ogrodu można też zaobserwować, że działkowicze coraz częściej decydują się na pielęgnowanie trawników, rezygnując z uprawy warzyw. Na ten stan rzeczy wpływ ma również forma oceny użytkowania działki, którą przeprowadza rokrocznie zarząd ROD-u. Czasochłonne uprawy ekologiczne, które z założenia generują pewien estetyczny i ekologiczny „nieład”, podlegają ciągłej krytyce Zarządu, a użytkownicy działek muszą liczyć się z brakiem zrozumienia i ocenami niedostatecznymi. Uprawy ekologiczne, w tym uprawy różnorodnych odmian roślin leczniczych (takich jak nagietek, pokrzywa, mięta, szałwia itp.), rosnących pomiędzy typowymi roślinami warzywnymi, stanowią przykład upraw biodynamicznych, niezwykle pożytecznych dla środowiska, ale trudnych do zrealizowania w rolnictwie wielkoobszarowym. Ogródki działkowe stwarzają, więc możliwość prowadzenia tego typu upraw. Jednak aspekt ekologiczny, w tym zintegrowana ochrona, najczęściej nie jest brana pod uwagę przez zarządy ROD-u, pomimo że pozwala na prowadzenie zrównoważonych upraw bez użycia toksycznych substancji – herbicydów i insektycydów. Gleba w przypadku integrowanej ochrony jest zdrowa, wolna od nicieni, a warzywa nie są atakowane przez pleśń i mszyce.

Obecnie najistotniejszym elementem oceny ogródków działkowych jest ich estetyka, czyli brak chwastów, drobna architektura, w tym oczka wodne (nieprawidłowo funkcjonujące są miejscem wylęgu komarów) i altany. Aspekt ekologiczny również funkcjonuje w przyjętych przez zarząd kryteriach oceny, ale nie jest chyba właściwie rozumiany, pomimo nowych tendencji w postrzeganiu piękna ogrodów, wynikających z  eko-modernizacji.

Na uwagę podczas rozważania funkcji ekologicznej zasługują obce gatunki roślin wprowadzane do upraw, w przypadku których możliwości nasadzenia są właściwie nieograniczone. Brakuje informacji, które powinny być dostępne dla każdego działkowca, np. o gatunkach trujących, które pojawiają się w obrocie handlowym, ich oddziaływaniu na rodzimą florę, a także faunę. Winna być dostępna informacja od firm zajmujących się wprowadzaniem do obrotu handlowego gatunków obcych.

Różnorodność roślin uprawnych, w tym starych drzew i krzewów owocowych, ma związek z bogactwem bezkręgowców (szczególnie owadów, niejednokrotnie gatunków chronionych), jakie można znaleźć na terenie ROD-ów. Bezkręgowce, a także drobne kręgowce (ropuchy, żaby, ryjówki itp.) stanowią o bogactwie i prawidłowym funkcjonowaniu ogrodu. Jednak z uwagi na powszechność środków owadobójczych, a także herbicydów oraz wskutek koszenia rozległych trawników zanika różnorodność bezkręgowców, a wraz z nią płazów i gniazdujących ptaków, które kiedyś licznie zasiedlały tereny ogródków.

Wymienione zmiany w funkcjonowaniu ogródków, mające wpływ na rodzaj upraw, spowodowały zniknięcie wielu roślin użytkowych, a wraz z nimi różnych gatunków zwierząt. Pozostałościami po minionych czasach są stare odmiany drzew i krzewów owocowych.


Funkcja sanitarno-higieniczna to:

• ograniczanie zanieczyszczeń powietrza                          

• ograniczanie stężenia zapylenia i opadu pyłów

• przewietrzanie terenów zabudowanych

• tłumienie hałasu

 

Funkcja klimatyczna to:

• wpływ na temperaturę powietrza

• wzrost wilgotność powietrza i gleby

• ograniczenie prędkości wiatrów i bardziej równomierne rozłożenie pokrywy śnieżnej

 

Funkcja biocenotyczna to:

• miejsce bytowania i źródło pokarmu dla fauny miejskiej

 

Funkcje techniczne to:

• ochrona przeciwerozyjna i przeciwwietrzna

• zwiększenie bezpieczeństwa ruchu na trasach komunikacyjnych (urozmaicenie oprawy roślinnej przeciwdziała monotonii jazdy)

 

Funkcje estetyczne i kompozycyjne to:

• instrument kształtowania krajobrazu

• wyznaczanie lub podkreślanie perspektyw widokowych

• nadrzeczne bulwary – układy porządkujące i dekorujące przestrzeń reprezentacyjno-rekreacyjną

• element maskujący i osłonowy

• znaczenie krajobrazowe i kulturowe

 

FUNKCJA  EDUKACYJNA               

• dziecko od najmłodszych lat interesuje się przyrodą. Wszystko, co żyje, rusza się, rośnie, wydaje głosy, posiada barwę, jest dziecku bliskie już w przedszkolu

• działki ogrodowe to naturalne warunki zetknięcia dziecka z przyrodą, zżycia się z nią.

• praca w ogrodzie daje dzieciom radość i zadowolenie, zaspokaja podstawowe

• potrzeby ruchu i poznania świata, a tym samym wzbogaca ich sferę emocjonalną.

• te dodatnie uczucia usposabiają dzieci przychylnie do trudności i wysiłków związanych z pracą, mają więc duże znaczenie dla kształtowania i rozwoju woli oraz motywacji. Wola jest tym bardziej wzmacniana, im częściej dzieci są zadowolone z rezultatów swojej pracy. Dziecko pracując w ogródku wspólnie z rówieśnikami, uczy się współpracy i współdziałania, ponadto wyrabia w sobie właściwe poglądy, poznaje odpowiednie narzędzia, urządzenia, materiały i środki potrzebne do wykonania czynności.

 

FUNKCJA  ZDROWOTNA

Sprawą zasadniczą dla właściwego poglądu na starzenie się jest zdanie sobie sprawy z tego, że potencjał fizjologiczny istnieje przez całe życie. Odnieślibyśmy wielką korzyść, gdyby w naszych umysłach zakorzeniło się prowadzące do rozsądnego działania  przekonanie o istnieniu w ciągu całego życia potencjału fizjologicznego. Wykorzystanie go zapewnia nam pomyślne życie i pomyślną „starość”.

Ruch jest  integralnym  składnikiem życia i dlatego aktywność fizyczna jest bodźcem naturalnym, fizjologicznym, na  który cały organizm odpowiada pozytywnie.

Potencjał nie jest zapasem energii, lecz zdolnością jej dostarczania. Bycie starym to nie to samo, co bycie osłabionym lub chorym. Powinniśmy starać się, aby lata starości zmienić w dobrodziejstwo, a nie w brzemię dla siebie samych.

Mięśnie  zanikają wskutek bezczynności; podobnie umysł staje się niemrawy i opieszały.

 

OGRODY DZIAŁKOWE      

Były zamknięte, dostępne tylko dla ich użytkowników. Dotychczas w większości służyły przede wszystkim produkcji ogrodniczej (wartość plonów z 1 ha ogródków działkowych jest 10-krotnie większa niż z normalnych upraw. Pełnią także role społeczne poprzez umożliwienie rekreacji i wypoczynku dla ludzi pracujących w mieście, tj. działkowców i społeczność lokalna,  dając im możliwość  bliskiego kontaktu z naturą. Nowa ustawa o ogrodach zobowiązuje do przystosowania i otwarcia dla społeczności lokalnej nasze ogrody. Już teraz - jest potrzeba planowania i realizacji zapisów ustawy.

WNIOSKI 

Aby zieleń Miast  miejska w tym ogrodowa mogła spełniać w pełni swoją funkcję potrzebne jest stworzenie lokalnej polityki ochrony przyrody w mieście. W zakresie prawno-organizacyjnym jest potrzeba uporządkowania statusu formalno-prawnego terenów zieleni miejskiej, co jest niełatwe ze względu na istniejące zaszłości prawne, ale niezbędne do opracowania planu organizacji i zarządzania terenami zielonymi. W zakresie planistycznym niezbędne jest przygotowanie pełnej waloryzacji przyrodniczej miasta, turystycznej, z uwzględnieniem miejsc przyrodniczo cennych i objęciem ich prawną ochroną oraz wpisaniem terenów zielonych do planów zagospodarowania przestrzennego. Jednym z najistotniejszych elementów polityki ochrony przyrody powinno być dążenie do utrzymania i terenów zieleni miejskiej i powiązań między nimi w postaci  np. korytarzy ekologicznych.

Józef  Romanowski

Powrót

Copyright © 2024 Polski Związek Działkowców All rights reserved.